Kaspar, Peter, Wim, Adriaan, Huub, Gregor (en ik) [2016]

Onlangs kocht ik op de wekelijkse Haagse boekenmarkt een mooi exemplaar van de eerste druk van Kaspar van de Oostenrijkse auteur Peter Handke (*1942), een Kaspar-Hauser-toneelstuk uit 1967. Van Handke kocht en las ik als student Duits vanaf begin jaren zeventig alles, maar een afzonderlijke eerste druk van dit boek, dat toen, vermoed ik, ook al antiquarisch gekocht moest worden, was nooit in mijn boekenkast terechtgekomen. Daar staat een aardig rijtje Handke, maar ergens begin jaren negentig hield het kopen en lezen op wegens gebrek aan belangstelling van mijn kant.

Waarom dan toch dit boek: omdat het een mooi boek is. De omslagillustratie is van de latere filmregisseur Wim Wenders (*1945), die toen al met Handke bevriend was. Dat Wenders de maker is van de collage kan ik nergens in en op het boek vinden, maar een Oostenrijkse boekhandelaar laat het in zijn beschrijving weten. Handke en Wenders werkten samen bij een aantal films van Wenders, een van die samenwerkingen was ‘Falsche Bewegung’ uit 1975. Op 22 februari van dat jaar ging deze film in wereldpremière tijdens Film International in Rotterdam (nu: International Film Festival Rotterdam). Een paar studenten Duits uit Utrecht gingen met hun docent Gregor Laschen naar die wereldpremière. Peter Handke zou er ook zijn, en Laschen kende Handke.

Na de film wist Gregor ons de persruimte binnen te loodsen. Misschien dachten de deurbewakers (als die er al waren) dat hij Huub Bals (1937-1988) was, de festivaldirecteur, want die twee konden voor elkaars dubbelgangers doorgaan. In de persruimte zat Peter Handke met Adriaan van der Veen (1916-2003) te praten, toen al tientallen jaren redacteur letteren van nrc resp. nrc Handelsblad. Aan de andere kant van Van der Veen zat een zeer jonge juffrouw, aan wie hij permanent zat te frunniken. Op 24 februari verscheen er een verhaal met interview over Handke van Van der Veen in nrc Handelsblad onder de titel ‘Peter Handke blijkt een veelzeggend zwijger’. Dat zou natuurlijk kunnen, maar het kan ook zijn dat Van der Veen niet goed heeft opgelet.

Hoe lang we in de persruimte van Film International bleven weet ik niet meer, voor mij in elk geval lang genoeg om even tegen Wim Wenders te zeggen dat ik zijn films mooi vond. Zijn antwoord was, en ik vond en vind dat een prachtig antwoord: ‘Dann sind es auch Deine Filme’. Ook was er tijd voor een korte ontmoeting met Handke, die een opdrachtje in een meegebracht boek zette.

Deze tekst zette ik op 21 juni 2016 op Facebook in het kader van een reeks over boeken, boeken verzamelen enzovoorts. Voor de herplaatsing hier voegde ik één woord en de titel toe. Aan te vullen zijn verder alleen de levensjaren van Gregor Laschen: 1941-2018.

Foute boel op de boerderij [2016]

Bibliografieën – ik ben er gek op, ik lees ze in bed als het moet, spannende lectuur kan het zijn. Bibliografieën zijn het eindresultaat van nieuwsgierigheid, onderzoek, analyse, systematisch werken, uithoudingsvermogen, en ze zijn ook het begin van nieuwsgierigheid, onderzoek, analyse etc. Er zijn natuurlijk ook bibliografieën die ik niet in bed hoef te lezen, maar die om andere redenen interessant zijn. Zoals deze: de Bauernhof-Bibliographie van Kurt A. Sommer, in 1944 verschenen bij uitgeverij Karl W. Hiersemann in Leipzig.

1944 – dat was geen tijd dat er nog veel functioneerde in Duitsland, ook het uitgeverijwezen niet, en dat maakt het waarschijnlijk dat dit boek ergens in een magazijn bleef liggen en na 1945 in behoorlijke aantallen op de tweedehandsmarkt terechtkwam. Er worden erg veel exemplaren van dit boek aangeboden. Zelfs op boekwinkeltjes.nl staan er drie, op de diverse boekenzoeksites vele tientallen. De meeste zijn nieuw en onopengesneden, zoals mijn exemplaar. Waarom is deze bibliografie toch interessant om even bij stil te staan? Vanwege de titelpagina en het voorwoord. Daarin zijn namelijk stukjes tekst heel netjes overgeplakt met witte strookjes.

Er moest iets verborgen worden. Er zijn ook exemplaren in omloop zonder die strookjes, en als een antiquaar de moeite heeft genomen een uitgebreide titelbeschrijving te maken, kunnen we achterhalen wat er op de titelpagina is overgeplakt: ‘Herausgegeben im Auftrage der Fachgruppe Bauwesen im NS-Bund Deutscher Technik’ stond er oorspronkelijk. Maar waarom moest die Fachgruppe verdwijnen? Als ik Wikipedia mag geloven, bleef de Bund tot het eind van de nazitijd bestaan.

Zonder niet-overgeplakt exemplaar ter vergelijking is het moeilijker om te achterhalen wat de strookjes op de pagina’s VIII en IX van het voorwoord verbergen. De velletjes zijn strak ingeplakt en ze schijnen niet door. Op het eind van het voorwoord moesten duidelijk namen verdwijnen. Waarom? Toch ideologisch niet zuiver op de graat? Toch een niet-arische voorvader in de stamboom? Wie zal het zeggen. Zou iemand het ooit gaan uitzoeken? Als je een nazaat bent van een persoon die daar op het eind van het voorwoord genoemd wordt, dan maakt het eventueel nogal verschil of je een schoon of overgeplakt exemplaar van deze bibliografie tegenkomt. Zo’n ingeplakt strookje kan van iemand die in 1942/1943 nog wetenschappelijk actief mocht zijn plotseling een slachtoffer van het naziregime maken.

Dit stukje stond eerder op 14 juni 2017 op Facebook als deel 19 van een reeks die ‘Paper Passion’ heette. Ik heb een nieuwe titel toegevoegd en ik heb de afbeeldingen over de tekst verdeeld, verder is alles gebleven zoals het was. Behalve dat er vandaag, 20 juni 2023, vier exemplaren van het boek op Boekwinkeltjes staan.