En het aquaduct. Of: Leidse puinhoop, vakantie-editie

Bij de Pont du Gard

Ik hoor het natuurlijk wel vaker: laat dat nou eens, dat eeuwige gepraat over die Hermans-biograaf, maar dat is best lastig als je een avondvullend programma zou kunnen maken over die zogenaamde levensbeschrijving in twee delen, in de wandeling WO1 en WO2 genoemd. Ze komt vanzelf ter sprake als je in de Provence op vakantie bent. Want wat doe je daar: je bezoekt, toerist die je bent, Orange, Arles, Nîmes, Avignon, de Pont du Gard en nog veel meer. In 1949 deed Willem Frederik Hermans hetzelfde. In juni van dat jaar reisde hij naar het zuiden via Parijs en Lyon, en hij bezocht Orange, Arles, Nîmes, Avignon, de Pont du Gard en nog veel meer. Hij schreef de etappes van zijn reis op in een notitieboekje. In 2013 verscheen WO1, De zanger van de wrok, en daarin wordt de reis van Hermans naverteld aan de hand van die notities. Volgens de biograaf bezocht Hermans inderdaad Orange, Nîmes, Avignon en nog veel meer, en hij deed volgens de professor ook dit: ‘Dinsdag bekijkt hij [Hermans dus; JG] de Pont du Gard te Arles en het grote aquaduct.’ In die dertien woorden is de werkwijze van de gediplomeerde historicus exemplarisch gedocumenteerd: hij leest een archiefstuk niet goed, maakt er een gebrekkig afschrift van, citeert vervolgens dat afschrift en doet, terwijl hij geen clou heeft, alsof hij er een paar keer per jaar komt, daar in Arles, om er de Pont du Gard én het aquaduct te bekijken. Het probleem is: de Pont du Gard ligt niet in Arles, maar een kilometer of veertig noordelijker, en het is een aquaduct. Kwestie van weten als je er ooit geweest bent, kwestie van googelen als dat niet zo is.

De Eiffeltoren in Rome

Het Colosseum in Barcelona

De Sagrada Familia in Rotterdam

De Van Brienenoordbrug in Parijs