1 Mei 1978

Vandaag 47 jaar geleden was ik in Berlijn. Niet om 1 Mei te vieren (want dat heb ik nooit gedaan), maar gewoon, als een van de vele bezoeken aan Berlijn sinds 1973. Ik werkte net een kleine zes maanden als assistent van het Kabinet Duitsland van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam. Ik was nog niet beroepshalve met de geschiedenis van 1 Mei bezig, dat begon ergens midden jaren 1980. Waar we logeerden kan ik niet meer achterhalen, bij vrienden van kennissen waarschijnlijk, of andersom. Maar we hadden toevallig wel uitzicht op het opstellen van een 1 Mei-optocht. Van welke partij of groepering dat was zou ik niet meer weten, als ik het al geweten heb, de deelnemers werden in elk geval erg nerveus toen ik vanuit het raam foto’s maakte. Ik moest plechtig beloven dat ik niet van de geheime dienst was.

Had ik toen geweten, wat ik later allemaal zou leren, had ik nu wellicht kunnen vertellen dat het om de KPD/ML ging, of om de KPD/ML-Zentralkomitee dan wel de KPD/ML-Revolutionärer Weg of de KPD/ML-Neue Einheit. De KPD was de afkorting van de traditionele Moskou-vriendelijke communistische partij van Duitsland, maar die afkorting was in de jaren 1950 verboden. Dat verbod duurde tot 1980, toen ging de KPD/ML gewoon weer KPD heten. Die vele KPD-afsplitsingen waren juist niet Moskou-vriendelijk, maar zochten hun heil in China of Albanië. De DKP was van Moskou, het filiaal de de Oost-Duitse SED. Lees het maar na in het Duitse Wikpedia-lemma dat aan de KPD/ML etc. is gewijd. In de jaren 1980 en 1990 ordende ik de Duitse pamflettencollectie van het IISG, ik kon daardoor en daarna de leuzen en de typografieën van de diverse clubs – het zijn er nog tientallen meer –dromen. Ik was wel, in oktober 1978, al brutaal genoeg om in een ingezonden brief de Volkskrant te wijzen op het door elkaar halen van DKP en KPD. Schande!

We staken later die ochtend de grens over naar Oost-Berlijn, want er was een schrijvers- en kunstenaarsmarkt ergens in een gebouw aan het Alexanderplatz, bij de televisietoren. Rond die televisietoren was ook de 1 Mei-parade geweest, maar de tribunes werden alweer afgebroken toen wij arriveerden. Ook een tekenwedstrijd voor kinderen was afgelopen. Ze hadden grote vlakken asfalt met kleurkrijt gevuld, maar er was niet heel veel meer van over: de brandweer stond het plein schoon te spuiten.

We hadden netjes aan de grens het verplichte bedrag van 25 D-mark omgewisseld in Mark der DDR. De DDR had geld uit het Westen nodig om daar dingen te kopen die in het Oostblok niet voorhanden waren. En wij gebruikten onze DDR-marken weer om boeken te kopen die in het Westen niet altijd gemakkelijk te krijgen waren. Zoals de roman Leben und Abenteuer de Trobadora Beatrix nach Zeugnissen ihrer Spielfrau Laura. Roman in dreizehn Büchern und sieben Intermezzos (1974) van Irmtraud Morgner (1933-1990) en de verhalenbundel Berliner Traum. Fünf Geschichten (1977) van Klaus Schlesinger (1937-2001). Allebei, als ik het goed zie, nooit in boekvorm in het Nederlands verschenen. Een argument om deze boeken te kopen was ook het feit dat de beide auteurs aanwezig waren en hun boeken signeerden. Ik herinner me gezellige gespreken. Samen kostten de boeken 18,80 Mark der DDR, en toen bleef er nog 6,20 over, net genoeg voor wat proviand.

Ik had natuurlijk meer geld kunnen omwisselen, maar dat deed je gewoon niet om die foute staatskas niet te spekken. Dat is jammer, want een handtekening van Fritz Rudolf Fries (1935-2014) in een van zijn boeken was aardig geweest. En Ernst Busch (1900-1980) was er ook, dat van hem geen handtekening heb gescoord is natuurlijk vreemd. Toch kocht ik nog iets: een grafisch werk van Dieter Goltzsche (geboren in 1934, in december j.l. 90 geworden). Bij een vorig bezoek aan Berlijn hadden we hem in zijn atelier in Köpenick bezocht, maar daar hadden we niets gekocht. Omdat hij, toen we hem aan ons bezoek herinnerden, de indruk wekte dat hij het leuk zou vinden als we iets kochten, deed ik dat. Het was niet duur, maar wel te duur om met die kleine DDR-bankbiljetjes en dat blikken geld te kopen. Er werd iets geregeld. Als ik die meneer daar even volgde naar die kamer daar, zou hij het benodigde bedrag omwisselen, zonder administratie. Hij blij, de kunstenaar blij, wij blij op de Feestdag van de Arbeid.