Anders (4)

Weer terug naar de dagboeken van Doeschka Meijsing, en ook naar Wolf Biermann. Op 23 november 1976 schrijft Doeschka Meijsing in haar dagboek (p. 271-272):

‘We hebben het druk. Gerda heeft het Comité Bijstand Wolf Biermann opgericht en is de hele dag in de weer met telefoontjes, radiogesprekken en dergelijke. Er staat bij ons op de tv een grote foto van Biermann. Hij is onze held deze dagen. […] Wolf Biermanns foto, Chausseestrasse nummer 131. Hij is in deze dagen mijn geweten.’

Drie dagen later, op 26 november 1976 (p. 272):

‘Gerda en ik houden ons intensief bezig met Biermann. Gisteren een film over hem gezien, van drie jaar oud. We draaien zijn platen. Ons leven is door Gerda’s actie een paar dagen van hem vervuld. Hij heeft een appellerende invloed op me.’

Hierna komt Biermann niet meer in het dagboek voor. Bij de honderd woorden over Biermann in totaal in dit dagboek maakten de bezorgers vier voetnoten, bij elkaar zo’n 400 woorden. Ik blijf me over die disproportie verbazen. En wat levert die enorme moeite op? In dit geval een hoop informatie die je in betrouwbare vorm bijvoorbeeld op Wikipedia kunt vinden en die dus achterwege had kunnen blijven. Vroeger, in voordigitale tijden, was een goede richtlijn bij het voetnotenmaken dat zaken die in de gangbare encyclopedieën stonden niet geannoteerd hoefden te worden. Er is nauwelijks reden om daar nu anders over te denken.

Specifieke informatie moet natuurlijk wel worden geannoteerd, en in dit geval zijn dat bijvoorbeeld de naam en de activiteiten van het comité dat ter sprake komt. Hoe kom je aan die informatie? Was mijn blog er eerder geweest, dan was de weg kort geweest. De bezorgers hadden het aan Gerda Meijerink kunnen vragen, maar die heeft, om welke reden dan ook, aan deze editie geen medewerking verleend (ze overleed op 30 december 2015). De volgende logische stap was geweest, de Utrechtse germanisten van nu te vragen, want er zijn er misschien nog wel die er in 1976 ook al waren. Maar ook dat hebben ze niet gedaan (want ik denk dat ik het dan wel had gehoord). Wat de bezorgers wel hebben gedaan – en dat is een logische volgende of zelfs primaire stap – is de gedigitaliseerde kranten op de website www.delpher.nl raadplegen, want ze citeren (in voetnoot 881) uit een van de (weinige) krantenberichten die je al delverend met een paar relevante zoekwoorden kunt vinden. Het Limburgs Dagblad van 23 november 1976 meldt dit:

Vreemd genoeg gebeurt dat citeren maar voor een deel, en dat is jammer, want het niet-geciteerde stukje had de bezorgers naar de correcte naam (op die toen in onze kringen noodzakelijke k van ‘aktie’ na) van het ‘Aktiecomité Biermann blijft ddr-staatsburger’ kunnen leiden. En als je die naam googelt, kom je bij een archiefbestand op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (iisg) in Amsterdam terecht, waar iemand – ik vermoed dat ik het was, maar ik kan het me niet meer herinneren – ooit de spullen van het Aktiecomité deponeerde.

Waarom zagen de bezorgers dit over het hoofd? Daar kunnen allerlei redenen voor zijn. Het zou kunnen dat de voetnotenmakers zich bij het overnemen van de gegevens niet hebben gerealiseerd dat de niet-overgenomen informatie toch belangrijk zou worden. Bij het redigeren en uniformeren van voetnoten kan het namelijk voorkomen dat de focus verandert en dat andere gegevens nodig zijn. En zou het niet ook kunnen dat hier de loyaliteit aan je auteur een rol speelt? Doeschka schrijft iets over Gerda op het moment dat het gebeurt, dat zal toch wel kloppen? En Gerda zal thuis toch wel naar waarheid hebben verteld dat zij dat ‘Comité Bijstand Wolf Biermann’ in haar eentje runde? En wat weet zo’n journalist van een Limburgse krant nou die een apn-bericht overschrijft…

Mocht er een volgende druk van het dagboek komen, dan hebben de bezorgers er een bron en een dilemma bij. Ze moeten dan bedenken of ze iets veranderen aan hun versie van de gebeurtenissen, want wat is nou de waarde van de veertig jaar later opgeschreven herinneringen van iemand die beweert dat hij erbij was?

(wordt vervolgd)