Het is weer Boekenweek: Gouden tijden, zwarte bladzijden [2013]

Het is weer Boekenweek: Gouden tijden, zwarte bladzijden [2013]

Het thema van de Boekenweek 2013 is ‘Gouden tijden, zwarte bladzijden’. Precies op het juiste moment vond ik onlangs een paar nummers van het geïllustreerde weekblad Wereldkroniek. Ze zijn uit 1932, het jaar van het eerste Boekenweekgeschenk, en ze illustreren het thema van die gouden tijden en die zwarte bladzijden heel mooi. Als je tenminste van het standpunt uitgaat dat zwarte bladzijden in de geschiedenis ontstaan wanneer mensen in gouden tijden zo zelfverzekerd en onvoorzichtig worden dat ze af en toe verkeerde keuzes maken. En dat ze dan achteraf alleen maar kunnen constateren: It seemed a good idea at the time. De Wereldkroniek verscheen overigens van 1894 tot 1970 bij Nijgh & van Ditmar in Rotterdam, met een onderbreking van 1941 tot 1945.

De vroegste aflevering die ik bezit is nummer 1975 van 13 februari 1932. De voorplaat geeft een voorbeeld van dat idee dat ooit een goed idee leek. We zien een foto van een brandweerman achter een scherm. Het bijschrift geeft uitleg onder de kop ‘Asbest-parasols voor pijpleiders’. Pijpleider – dat was in 1932 een verantwoordelijke functie, veel later zou Marten Toonder in Tom Poes en de pijpleider het woord ont- en vervreemden. ‘De brandweer te Dresden,’ aldus de Wereldkroniek, ‘wordt door den Raad dier Gemeente in staat gesteld haar zooveel moed en opofferingen vereischende taak op de meest doeltreffende en minst gevaarlijke wijze te vervullen.’ Het corps heeft daarom, aldus het onderschrift, de beschikking over speciale hulpmiddelen: ‘Om, bijvoorbeeld, een zengenden vuurhaard tot op korten afstand te kunnen benaderen, zoeken de pijpleiders dekking achter groote parasols van asbest, waarin kijkgaten zijn aangebracht, evenals een opening, waardoor water kan worden gegeven.’ De Wereldkroniek is verbaasd dat dit hulpmiddel elders nauwelijks wordt toegepast, ‘te meer, daar deze bescherming den dapperen brandweerlieden hun inspannende en zegenrijke werk wat verlicht.’

De Wereldkroniek had in 1894 in haar eerste nummer verklaard: ‘Onze taak zal zijn feiten te geven zonder in maar eenige beoordeling te treden, geïllustreerd waar dit mogelijk is […]. Welke politiek men ook voorstaat, tot welken godsdienst men ook behoort, men zal met gerustheid ons blad kunnen ter hand nemen; niets zal men er in vinden, wat naar krenking van een van beide gevoelens zweemt’. Dit voornemen wordt geciteerd in het prachtige jubileumboek 175 jaar Nijgh & Van Ditmar. Nimmer Dralend 1837-2012, samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van Etten, in 2012 verschenen, uiteraard bij Nijgh & Van Ditmar. Maar dat je ook iemand kon krenken op het gebied van bijvoorbeeld ras kwam blijkbaar niet bij de redactie van de Wereldkroniek op, en ook bijna veertig jaar later was vrolijk racisme geen enkel punt. Onder de titel ‘Liefdeslied in Afrika’ drukt een bij mij incomplete en dus niet te dateren aflevering van het blad een soort stripverhaal af. Tekenaar en auteur blijven onvermeld. Het verhaal gaat ongeveer zo: hoofdpersoon Djala gaat, omdat het meisje Maba hem niet wil, naar het ‘Westerland’, daar wordt hij straatmuzikant en hij wordt ontdekt en beroemd:

Later krijgt hij heimwee en gaat terug naar Afrika, en Maba, die eerst niets van hem wilde weten, wil hem nu toch. Het afsluitende rijmpje: ‘Maba wat ben je nu plotsklaps gedwee, doch dat is alleen om zijn portemonnaie.’ In het laatste plaatje, met het onderschrift ‘Moraal’, blijkt Djala van zijn verblijf in het ‘Westerland’ iets te hebben opgestoken: hij gaat er snel weer vandoor. Deze Djala verwijst, ook al omdat hij zich in het ‘Westerland’ Al Weepson noemt, duidelijk naar de blanke zanger Asa Yoelson, die als zwart gegrimeerde Al Jolson in de jaren twintig en dertig veel succes had.

Hoe slaagde de Wereldkroniek erin dat we ons op politiek gebied niet gekwetst voelden? Bijvoorbeeld door heel neutraal over een toen al erkende dictator te schrijven. In een artikel over ‘Benito Mussolini, de bouwmeester van het nieuwe Italië’ in aflevering 2013 van 5 november 1932 portretteert de auteur, Marie van Maanen, de staatsman: ‘Warm van bloed, blijft zijn verstand altijd koel, evenals zijn hart, want hij is méér condottiere dan apostel, meer paedagoog dan idealist.’ Het artikel eindigt aldus: ‘Mussolini’s strijd is nog lang niet uitgestreden, maar ook in de volgende tien jaren […] zal hij in zijn sterk aanpassingsvermogen een bondgenoot vinden, om over komende moeilijkheden te zegevieren. Zijn vindingrijkheid is onuitputtelijk en hij heeft een gestel, dat weerstand biedt aan alle ziekten. / Daarbij is hij sober in zijn levenswijze en weet zich jong te houden door sport.’

Dan maar naar het waardevrije puzzelhoekje in aflevering 1998 van de Wereldkroniek, gedateerd 23 juli 1932:

Bent u ook zo toe aan een sigaret?

Eerder, op 18 maart 2013, gepubliceerd op www.textualscholarship.nl en hier licht redactioneel aangepast herplaatst.