Zonsverduistering

Jammer, hij gaat niet door, de avond over het thema ‘De pen als wapen: literatuur en engagement’, die vanavond in de Balie in Amsterdam zou plaatsvinden. Dit was de bedoeling: ‘Aan de hand van de nieuwe biografie over Jef Last – misschien wel een van de meest geëngageerde schrijvers van de vorige eeuw – gaan we in gesprek met auteurs van nu over hun rol in het maatschappelijk debat, en over het nut en de noodzaak van engagement.’ Rudi Wester (de biografe van Last), Adriaan van Dis en Lemuël de Graav waren de uitgenodigde sprekers.

 

Ik was er graag naar toe gegaan, naar die bijeenkomst, en wel om daar ter plekke aan fact checking te doen, want de kans was toch groot dat citaten uit het werk van Jef Last een rol zouden spelen. De vraag was alleen: zouden die citaten van Jef Last zijn, of zouden ze worden besproken in de versie van Rudi Wester? Ik heb immers, in diverse stukken uit 2021, aannemelijk gemaakt, had ik de indruk, dat geen enkel citaat, van Last of van wie dan ook, in de biografie van Wester correct is. Geen enkel. Nul. Null. Nul. Zero. Nul. Cero. Noll. Om maar een paar van de talen te gebruiken die Last beweerde te beheersen, en Rudi Wester met hem.

 

Een van die citatenkanditaten uit de biografie was toch wel dit, op p. 219 van de biografie:

‘Wanneer het fascisme triomfeert in Spanje, dan [...] staat niets meer in de weg aan de veroveringsplannen van Italië en Duitsland. Wanneer het fascisme triomfeert, dan worden niet slechts mijn boeken verbrand, maar de boeken van allen die ik als kunstenaars en geestelijk leiders van de mensheid hoog schat [...]. Wanneer het fascisme zegeviert, zullen mijn vrienden, die ik onder de Joden heb, verbannen worden of opgesloten in concentratiekampen. [...] Wanneer het fascisme triomfeert, de gedachte vogelvrij verklaard wordt, de wetenschap gekluisterd, de haat tot ideaal verklaard en de publieke opinie gemaakt wordt door het ministerie van de publieke leugen, dan verliest daarmee het leven zelf zijn zin, dan is alles verloren wat voor mij ooit schoon scheen of waardig of eerlijk. [...] Het is beter staand te sterven dan geknield te leven.’

 

Het zijn zinnen uit de tekst van een kleine anderhalve pagina lang met de titel ‘Een waarschuwing’ bijna op het eind van Lasts brochure Over de Hollanders in Spanje (1937). De tekst in de biografie wijkt op 14 plaatsen af van de originele tekst: er wordt lukraak herspeld, nieuwe alinea’s worden genegeerd, een weglating incorrect weergegeven, er worden woorden toegevoegd en, interpunctie wordt veranderd. En hele zinnen worden aangepast, als het zo uitkomt, zoals de laatste in het citaat en in de originele tekst, want daar staat: ‘Want ik heb de woorden van Passionaria begrepen, dat het beter is staande te sterven dan geknield te leven.’

 

Als dat laatste citaat u bekend voorkomt, dan kan dat, want het was een tijdje geleden (en nog wel veel vaker) in het nieuws. Ik schreef er een blog over.

 

Op 20 maart 2021 citeerde Ruurdje Wester (zo heet ze voor haar vrienden op Facebook) delen van het hierboven aangehaalde citaat – uit de biografie, niet uit het origineel:

‘Wanneer het fascisme triomfeert, de gedachte vogelvrij wordt verklaard, de wetenschap gekluisterd, de haat tot ideaal verklaard wordt en de publieke opinie gemaakt wordt door het ministerie van de publieke leugen (...) , dan is alles verloren wat mij ooit schoon scheen of waardig of eerlijk’.

 

Weer zijn er een paar zaken veranderd – u kijkt het zelf maar na. En stelt u zich nu eens voor dat Rudi Wester vanavond op haar manier dit citaat had geciteerd. Dan discussieer je toch op den duur over heel andere zaken dan over opvattingen van Jef Last. U kent toch nog de sketch ‘De zonsverduistering’ van Jan Blaaser? Zoiets wordt het dan.

 

Misschien zou vanavond, je weet het nooit, Louis Aragon wel ter sprake zijn gekomen, de linkse Franse schrijver. Die komt ook in de Jef Last-biografie van Rudi Wester voor. Last reisde in 1932 naar de Sovjet-Unie. Hij liet in maart van dat jaar zijn gezin in de steek en bleef driekwart jaar weg om in het arbeidersparadijs te gaan onderzoeken hoe het daar nu werkelijk aan toeging. De Russen zagen graag buitenlandse schrijvers komen, als ze maar positief over het land schreven, en om dat te bereiken werden er reizen in het enorme land georganiseerd. Midden juli 1932 kreeg Jef Last het volgens de biografe, Rudi Wester, ‘heuglijke bericht’ dat er een reis door de Oeral op het programma stond.

 

Over die reis wil ik het verder niet hebben, wel over de zinnen van de biografe na het ‘heuglijke bericht’: ‘Als reisgenoten kreeg Jef Last de Franse surrealist en hardcore communist Louis Aragon, de Pools-Joods-Amerikaanse auteur Isaac Platner en de Hongaarse avant-gardedichter Sándor Barta toegewezen. De vriendin van Aragon, Elsa Triolet, ging mee als tolk want zij sprak, als schoonzus van de beroemde dichter Vladimir Majakovski, vloeiend Russisch.’ (p. 148)

 

Ik zou iets over dat ‘Pools-Joods-Amerikaanse’ van Isaac Platner kunnen zeggen, maar concentreer me graag op de baarlijke nonsens over Elsa Triolet. Volgens de biografe sprak die dus vloeiend Russisch omdat zij de schoonzus van een Rus was. Nou wil het geval dat ik een schoonzus heb met kinderen die Spaanstalig zijn opgegroeid, maar daarom spreek ik nog niet vloeiend Spaans. Vladimir Majakovski was in feite getrouwd met de zus van Triolet, en die zus heette van zichzelf Lilja Joerjevna Kagan, en dat klinkt Russisch. Ze was dan ook een Russin – net als haar zus Elsa, voeg ik er maar even voor het goede begrip aan toe. Elsa Triolet, meisjesnaam Kagan, was ooit getrouwd met een Fransman die Triolet heette en later dus de vriendin en nog later de vrouw van Louis Aragon.

 

Het is allemaal eenvoudig op te zoeken en zou bovendien halfgesneden koek moeten zijn voor iemand die jarenlang in Frankrijk heeft gewoond en pretendeert heel veel over Franse literatuur te weten, zoals de biografe. Desondanks: baarlijke nonsens in een boek vol bagger – dat was zo’n beetje de strekking van de vijf stukken die ik op mijn blog aan de Jef Last-biografie van Rudi Wester wijdde.

 

https://jangielkens.blogspot.com/2021/02/wvttk-mijn-kleindochter-is-nog-geen.html

https://jangielkens.blogspot.com/2021/03/citeren-1-ik-bladerde-orienterend-in.html

https://jangielkens.blogspot.com/2021/05/citeren-3-met-specialeaandacht-voor.html

https://jangielkens.blogspot.com/2021/05/citeren-4-maar-ook-over.html

https://jangielkens.blogspot.com/2021/06/citeren-5-een-spaansetragedie-en-de.html