Het is weer Boekenweek: Gouden tijden, zwarte bladzijden [2013]
Het thema van de Boekenweek 2013 is
‘Gouden tijden, zwarte bladzijden’. Precies op het juiste moment vond ik
onlangs een paar nummers van het geïllustreerde weekblad Wereldkroniek.
Ze zijn uit 1932, het jaar van het eerste Boekenweekgeschenk, en ze illustreren
het thema van die gouden tijden en die zwarte bladzijden heel mooi. Als je
tenminste van het standpunt uitgaat dat zwarte bladzijden in de geschiedenis
ontstaan wanneer mensen in gouden tijden zo zelfverzekerd en onvoorzichtig
worden dat ze af en toe verkeerde keuzes maken. En dat ze dan achteraf alleen
maar kunnen constateren: It seemed a good idea at the time.
De Wereldkroniek verscheen overigens van 1894 tot 1970 bij
Nijgh & van Ditmar in Rotterdam, met een onderbreking van 1941 tot 1945.
De vroegste aflevering die ik bezit is nummer
1975 van 13 februari 1932. De voorplaat geeft een voorbeeld van dat idee
dat ooit een goed idee leek. We zien een foto van een brandweerman achter een
scherm. Het bijschrift geeft uitleg onder de kop ‘Asbest-parasols voor
pijpleiders’. Pijpleider – dat was in 1932 een verantwoordelijke functie, veel
later zou Marten Toonder in Tom Poes en de pijpleider het
woord ont- en vervreemden. ‘De brandweer te Dresden,’ aldus de Wereldkroniek,
‘wordt door den Raad dier Gemeente in staat gesteld haar zooveel moed en
opofferingen vereischende taak op de meest doeltreffende en minst gevaarlijke
wijze te vervullen.’ Het corps heeft daarom, aldus het onderschrift, de
beschikking over speciale hulpmiddelen: ‘Om, bijvoorbeeld, een zengenden
vuurhaard tot op korten afstand te kunnen benaderen, zoeken de pijpleiders
dekking achter groote parasols van asbest, waarin kijkgaten zijn aangebracht,
evenals een opening, waardoor water kan worden gegeven.’ De Wereldkroniek
is verbaasd dat dit hulpmiddel elders nauwelijks wordt toegepast, ‘te meer,
daar deze bescherming den dapperen brandweerlieden hun inspannende en
zegenrijke werk wat verlicht.’
De Wereldkroniek had in
1894 in haar eerste nummer verklaard: ‘Onze taak zal zijn feiten te geven
zonder in maar eenige beoordeling te treden, geïllustreerd waar dit
mogelijk is […]. Welke politiek men ook voorstaat, tot
welken godsdienst men ook behoort, men zal
met gerustheid ons blad kunnen ter hand nemen; niets zal men er in
vinden, wat naar krenking van een van beide gevoelens zweemt’. Dit voornemen
wordt geciteerd in het prachtige jubileumboek 175 jaar Nijgh & Van
Ditmar. Nimmer Dralend 1837-2012, samengesteld door C.J. Aarts en M.C. van
Etten, in 2012 verschenen, uiteraard bij Nijgh & Van Ditmar. Maar dat je
ook iemand kon krenken op het gebied van bijvoorbeeld ras kwam blijkbaar niet
bij de redactie van de Wereldkroniek op, en ook bijna veertig jaar
later was vrolijk racisme geen enkel punt. Onder de titel ‘Liefdeslied in
Afrika’ drukt een bij mij incomplete en dus niet te dateren aflevering van het
blad een soort stripverhaal af. Tekenaar en auteur blijven onvermeld. Het
verhaal gaat ongeveer zo: hoofdpersoon Djala gaat, omdat het meisje Maba hem
niet wil, naar het ‘Westerland’, daar wordt hij straatmuzikant en hij wordt
ontdekt en beroemd:
Later krijgt hij heimwee en gaat terug
naar Afrika, en Maba, die eerst niets van hem wilde weten, wil hem nu toch. Het
afsluitende rijmpje: ‘Maba wat ben je nu plotsklaps gedwee, doch dat is alleen
om zijn portemonnaie.’ In het laatste plaatje, met het onderschrift ‘Moraal’,
blijkt Djala van zijn verblijf in het ‘Westerland’ iets te hebben opgestoken:
hij gaat er snel weer vandoor. Deze Djala verwijst, ook al omdat hij zich in
het ‘Westerland’ Al Weepson noemt, duidelijk naar de blanke zanger Asa Yoelson,
die als zwart gegrimeerde Al Jolson in de jaren twintig en dertig veel succes
had.
Hoe slaagde de Wereldkroniek erin
dat we ons op politiek gebied niet gekwetst voelden? Bijvoorbeeld door heel
neutraal over een toen al erkende dictator te schrijven. In een artikel over
‘Benito Mussolini, de bouwmeester van het nieuwe Italië’ in aflevering 2013 van
5 november 1932 portretteert de auteur, Marie van Maanen, de staatsman: ‘Warm
van bloed, blijft zijn verstand altijd koel, evenals zijn hart, want hij is
méér condottiere dan apostel, meer paedagoog dan idealist.’ Het artikel eindigt
aldus: ‘Mussolini’s strijd is nog lang niet uitgestreden, maar ook in de
volgende tien jaren […] zal hij in zijn sterk aanpassingsvermogen een
bondgenoot vinden, om over komende moeilijkheden te zegevieren. Zijn
vindingrijkheid is onuitputtelijk en hij heeft een gestel, dat weerstand biedt
aan alle ziekten. / Daarbij is hij sober in zijn levenswijze en weet zich jong
te houden door sport.’
Dan maar naar het waardevrije puzzelhoekje in aflevering 1998 van de Wereldkroniek, gedateerd 23 juli 1932:
Bent u ook zo toe aan een sigaret?
Eerder, op 18 maart 2013, gepubliceerd op
www.textualscholarship.nl en hier licht redactioneel aangepast herplaatst.
