Bakermat

Het uitstapjesgebied van mijn Zuid-Limburgse jeugd stond onder water. Onze vader stelde op gezette tijden op zondagochtend voor een autotochtje te gaan maken, en als dat niet de Mergellandroute volgde, gingen we vanuit Kerkrade in een van de opeenvolgende Fords Taunus de grens over, naar de Eifel, naar Monschau, en dan richting oosten, tot Koblenz soms, vaak terug via de wijndorpen aan de Ahr. Altenahr was daar de vaste pleisterplaats wanneer de kaartclub van mijn vader zijn jaarlijkse uitstapje maakte.

De kaartclub van mijn vader speelde skaat en heette Harte Vrouw. Ik wist het niet meer, maar kwam er achter door in de krantendatabank Delpher te zoeken. Daar, in het Limburgs Dagblad van 14 november 1958, vind ik bijvoorbeeld het verslag van de ‘onderlinge skatcompetitie van de Kerkraadse Skatvereniging, die onderhand een belangrijke gebeurtenis is geworden in het Kerkraadse skatleven.’ ‘Skat’ met één a, want Skat is eigenlijk een Duits kaartspel, dat vooral in Duitsland wordt gespeeld. Maar dus ook in de uithoek van Nederland waar ik geboren ben, en mijn vader ook, een uithoek met een Duitstalig dialect. En het was, skaatmatig gezien, niet zomaar een uithoek waar onze wiegen stonden, het was de wijk Bleijerheide, die, volgens hetzelfde krantenbericht uit 1958, ‘nog steeds als bakermat geldt van het skatspel in Kerkrade’. ‘Nog steeds’ – zou het in de tussentijd veranderd zijn, denk ik dan, dat historische inzicht over die bakermat; zou iemand onderzoek gedaan hebben naar wat de eigenlijke bakermat van het skaatspel in Kerkrade is?

Vanzelfsprekend probeerde mijn vader zijn kinderen het skaatspel te leren, maar het is hem niet gelukt. Ik herinner me dat ik er al snel de brui aan gaf toen hij zijn eerste les ergens achteraan begon met het in numerieke volgorde opsommen van de punten die je per spel kon verdienen. Wie wil weten hoe het spel gespeeld wordt, kan op Wikipedia een poging wagen. Het Nederlandse lemma daar lezende krijg ik steeds meer begrip voor de uitlegproblemen van mijn vader, maar ook voor zijn kennelijke beheersing van het spel. Want spelen kon hij het als de beste, concludeer ik wanneer ik in het verslag (van de ‘eigen correspondent’) in het Limburgs Dagblad van 26 maart 1962 lees dat weliswaar Schoppe Jong, de ‘nestor onder de Kerkraadse skatverenigingen’, de beker in ontvangst mocht nemen als winnaar van de jaarlijkse competitie van de Kerkraadse Skatfederatie, maar dat mijn vader bij de individuele spelers de ‘algemeen favoriet’ was, die, hoewel ‘twaalf maal aan de eerste tafel spelend’, nog voorbij werd gestreefd door ‘de heer J. Sterk van Stunters’. Tweede, maar toch. Er werd vast stevig op gedronken tijdens het jaarlijkse uitstapje naar Altenahr.

Oost west, thuis best

Het werd de afgelopen week regelmatig aangehaald, het ‘indrukwekkend levensmotto’ (RTL) van de vader van Peter R. de Vries: ‘Liever staande sterven, dan op je knieën leven’. De spreuk staat op het graf van Wouter de Vries, in leven directeur van de kruitfabriek Muiden Chemie.

Waar komt dat motto van pa De Vries vandaan, vroeg menigeen zich af. RTL haalt er een cultureel-antropoloog met als specialisme Latijns-Amerika bij, en die weet te vertellen dat de Mexicaanse revolutionair Emiliano Zapata (1879-1919) de bron is en dat het motto van De Vries sr. ‘bijna de letterlijke vertaling [is]  van een Spaanse uitspraak van Zapata […]. Het betekent volgens hem het volgende: “Als je gedwongen bent om geknield of gebukt door het leven te moeten, en je mond niet open mag doen (letterlijk of figuurlijk), dan kun je nooit vrij zijn.”’ Handig zo’n cultureel-antropoloog. Nou snap ik het tenminste.

De RTL-journalist kwam natuurlijk bij de cultureel-antropoloog terecht nadat hij het motto had gegoogeld en gevonden dat het van Zapata is. Maar nou had ik de spreuk, al een tijd vóór de aanslag op De Vries, ergens anders gelezen, in de Jef Last-biografie van Rudi Wester namelijk, als laatste zin van het openingscitaat van het boek, en wel zo: ‘Het is beter staand te sterven dan geknield te leven.’ Last schreef dat in 1937, toen hij aan republikeinse zijde actief was in de Spaanse Burgeroorlog. Kende hij Zapata? Waarschijnlijker is dat de spreuk in die tijd circuleerde als uitspraak van de Spaans-Baskische communistische leider Dolores Ibárruri. Hij wordt in elk geval aan haar toegeschreven op een Nederlandse poster die te vinden is op het IISG in Amsterdam. Maar het zoeken in die collectie zorgt meteen voor een volgend probleem: dezelfde spreuk is, volgens een andere poster daar, van Che Guevara.

Engelstalige t-shirts zijn er ook, zoals dit Amerikaanse: ‘The great thing about the American Christian is he would rather die on his feet than live on his knees.’ Dat past ook beter op een rug of een borst dan wat wellicht het origineel van deze uitspraak is: ‘The thing that separates the American Christian from every other person on earth is the fact that he would rather die on his feet, than to live on his knees.’ Dat schijnt, zo vertelt het internet mij, gezegd te zijn door George Washington. En misschien, wie weet, heeft hij ook wel deze korte versie gebruikt:

Washington had een collega die het hem 31 presidenten later nadeed, want in 1941 schreef Franklin D. Roosevelt toen hem op 19 juni 1941 in Oxford en in absentia een eredoctoraat werd verleend: ‘We, and all others who believe in freedom as deeply as we do, would rather die on our feet than live on our knees.’ In het Nederlands klonk dat zo: ‘Ook wij zijn geboren voor de vrijheid, zijn bereid te vechten om de vrijheid te bewaren en zouden liever op onze voeten sterven dan op onze knieën leven.’ De uitspraak werd op 20 juni 1941 geciteerd in Nederlandse kranten, en ook in het Soerabaijasch Dagblad, waar het bericht misschien wel werd gelezen en uitgeknipt door Hein ter Poorten, die later dat jaar bevelhebber van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger zou worden en als zodanig tegen Kerst 1941 vanuit Bandung een radiotoespraak hield die onder de kop ‘Liever staande te sterven dan knielend leven’ in het eerder genoemde Soerabaijasch Dagblad werd samengevat. Ten Poorten noemde ‘Liever staande’ etc. het motto van het KNIL, en hij beloofde ook: ‘Wij zullen vrij blijven. Wij zullen overwinnen.’ Maar dat liep dus anders.

Peter de Vries is – zal menigeen vinden – een soort jurist en in die zin is hij een collega van Bram Moszkowicz, die in 2012 een autobiografisch boek publiceerde met de titel: Liever rechtop sterven dan op je knieën leven. Wist hij toen al dat de vader van Peter R. de Vries die spreuk op zijn graf had staan? Dat zou flauw zijn. Flauw is het eigenlijk ook dat Peter R. de Vries, als hij zo veel bewondering voor zijn vader heeft, niet diens grafmotto volledig en letterlijk op zijn kuit of elders heeft getatoeëerd maar een wel erg verkorte versie. Op die kuit – ik had nooit gedacht dat ik nog eens naar een ontbloot lichaamsdeel van Peter R. de Vries zou googelen –staat namelijk: ‘On bended knee is no way to be free’ – en dat lijkt nog maar matig op de vele originelen. Het is een uitspraak van Edward Louis Severson III. Een naam als van een president, maar in het dagelijks leven is dat de muzikant Eddy Vedder, bekend van de band Pearl Jam. Zijn lied ‘On bended knee’ etc. klinkt zo:

Enfin, ik dacht: ik zoek het allemaal even voor u uit. Want, zoals Thorbecke al zei: ‘Vertrouwen is goed, controle is beter.’ Nu weten we tenminste een beetje waar we aan toe zijn.