Oost west, thuis best

Het werd de afgelopen week regelmatig aangehaald, het ‘indrukwekkend levensmotto’ (RTL) van de vader van Peter R. de Vries: ‘Liever staande sterven, dan op je knieën leven’. De spreuk staat op het graf van Wouter de Vries, in leven directeur van de kruitfabriek Muiden Chemie.

Waar komt dat motto van pa De Vries vandaan, vroeg menigeen zich af. RTL haalt er een cultureel-antropoloog met als specialisme Latijns-Amerika bij, en die weet te vertellen dat de Mexicaanse revolutionair Emiliano Zapata (1879-1919) de bron is en dat het motto van De Vries sr. ‘bijna de letterlijke vertaling [is]  van een Spaanse uitspraak van Zapata […]. Het betekent volgens hem het volgende: “Als je gedwongen bent om geknield of gebukt door het leven te moeten, en je mond niet open mag doen (letterlijk of figuurlijk), dan kun je nooit vrij zijn.”’ Handig zo’n cultureel-antropoloog. Nou snap ik het tenminste.

De RTL-journalist kwam natuurlijk bij de cultureel-antropoloog terecht nadat hij het motto had gegoogeld en gevonden dat het van Zapata is. Maar nou had ik de spreuk, al een tijd vóór de aanslag op De Vries, ergens anders gelezen, in de Jef Last-biografie van Rudi Wester namelijk, als laatste zin van het openingscitaat van het boek, en wel zo: ‘Het is beter staand te sterven dan geknield te leven.’ Last schreef dat in 1937, toen hij aan republikeinse zijde actief was in de Spaanse Burgeroorlog. Kende hij Zapata? Waarschijnlijker is dat de spreuk in die tijd circuleerde als uitspraak van de Spaans-Baskische communistische leider Dolores Ibárruri. Hij wordt in elk geval aan haar toegeschreven op een Nederlandse poster die te vinden is op het IISG in Amsterdam. Maar het zoeken in die collectie zorgt meteen voor een volgend probleem: dezelfde spreuk is, volgens een andere poster daar, van Che Guevara.

Engelstalige t-shirts zijn er ook, zoals dit Amerikaanse: ‘The great thing about the American Christian is he would rather die on his feet than live on his knees.’ Dat past ook beter op een rug of een borst dan wat wellicht het origineel van deze uitspraak is: ‘The thing that separates the American Christian from every other person on earth is the fact that he would rather die on his feet, than to live on his knees.’ Dat schijnt, zo vertelt het internet mij, gezegd te zijn door George Washington. En misschien, wie weet, heeft hij ook wel deze korte versie gebruikt:

Washington had een collega die het hem 31 presidenten later nadeed, want in 1941 schreef Franklin D. Roosevelt toen hem op 19 juni 1941 in Oxford en in absentia een eredoctoraat werd verleend: ‘We, and all others who believe in freedom as deeply as we do, would rather die on our feet than live on our knees.’ In het Nederlands klonk dat zo: ‘Ook wij zijn geboren voor de vrijheid, zijn bereid te vechten om de vrijheid te bewaren en zouden liever op onze voeten sterven dan op onze knieën leven.’ De uitspraak werd op 20 juni 1941 geciteerd in Nederlandse kranten, en ook in het Soerabaijasch Dagblad, waar het bericht misschien wel werd gelezen en uitgeknipt door Hein ter Poorten, die later dat jaar bevelhebber van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger zou worden en als zodanig tegen Kerst 1941 vanuit Bandung een radiotoespraak hield die onder de kop ‘Liever staande te sterven dan knielend leven’ in het eerder genoemde Soerabaijasch Dagblad werd samengevat. Ten Poorten noemde ‘Liever staande’ etc. het motto van het KNIL, en hij beloofde ook: ‘Wij zullen vrij blijven. Wij zullen overwinnen.’ Maar dat liep dus anders.

Peter de Vries is – zal menigeen vinden – een soort jurist en in die zin is hij een collega van Bram Moszkowicz, die in 2012 een autobiografisch boek publiceerde met de titel: Liever rechtop sterven dan op je knieën leven. Wist hij toen al dat de vader van Peter R. de Vries die spreuk op zijn graf had staan? Dat zou flauw zijn. Flauw is het eigenlijk ook dat Peter R. de Vries, als hij zo veel bewondering voor zijn vader heeft, niet diens grafmotto volledig en letterlijk op zijn kuit of elders heeft getatoeëerd maar een wel erg verkorte versie. Op die kuit – ik had nooit gedacht dat ik nog eens naar een ontbloot lichaamsdeel van Peter R. de Vries zou googelen –staat namelijk: ‘On bended knee is no way to be free’ – en dat lijkt nog maar matig op de vele originelen. Het is een uitspraak van Edward Louis Severson III. Een naam als van een president, maar in het dagelijks leven is dat de muzikant Eddy Vedder, bekend van de band Pearl Jam. Zijn lied ‘On bended knee’ etc. klinkt zo:

Enfin, ik dacht: ik zoek het allemaal even voor u uit. Want, zoals Thorbecke al zei: ‘Vertrouwen is goed, controle is beter.’ Nu weten we tenminste een beetje waar we aan toe zijn.