40 jaar geleden

Veertig jaar geleden rond deze tijd was net mijn eerste vertaling bij een ‘echte’ uitgeverij op de markt gekomen. Er waren, in 1979 en 1980, al twee uitgaven met vertaalde poëzie verschenen, maar dat was bij onze eigen marginale uitgeverij Journal, opgericht door Ton Naaijkens en mij. In het najaar van 1980 begon het grote werk, en het was meteen een boek van Günter Grass. Kopfgeburten oder Die Deutschen sterben aus heette het, en het was een snel geschreven pamflet in verband met de Duitse Bondsdagverkiezingen van 5 oktober 1980. Daarin stonden de sociaaldemocraat Helmut Schmidt, die al sinds 1974 bondskanselier was, en de omstreden Beierse christendemocraat Franz Josef Strauß tegenover elkaar. De christendemocraten kregen de meeste stemmen, maar de sociaaldemocraten konden verder regeren omdat ze een coalitie bleven vormen met de liberalen.

Ter ondersteuning van de sociaaldemocraten en vooral tegen Strauß schreef Grass in korte tijd een boek dat, zoals altijd, een mengeling was van fictie en non-fictie, en het ging, zoals altijd, over heel veel: over overbevolking, over het wel of niet krijgen van kinderen, over de Club van Rome, over politiek. Grass’ boek verscheen in Duitsland, uiteraard, op tijd om een rol te spelen in de Duitse verkiezingsstrijd, maar om een Nederlandse vertaling op tijd klaar te hebben was haast geboden. Meulenhoff gaf elk boek van Grass uit, ze deden dat al vanaf het begin. De vaste Grass-vertaler van dat moment, Peter Kaaij, was bezig met wat in 1981 De bot zou worden en kon geen tijd vrijmaken, en daarom kregen drie jonge honden van Wout Tieges, die dierbare en veel te jong overleden redacteur van uitgeverij Meulenhoff, het verzoek om Kopfgeburten binnen een paar weken te vertalen. Die drie tamelijk onbeschreven bladen waren Ton Naaijkens, Hans van Megen en ik. Alleen Hans had al eens een boek voor een grote uitgeverij vertaald. Maar die boekjes in eigen beheer waren blijkbaar goede visitekaartjes.

Druk 1 links, druk 2 rechts (of andersom)

We kregen, als ik me niet vergis, een maand om de klus te klaren. Het boek telt negen hoofdstukken, we verdeelden ze onder elkaar en gingen aan de slag. Daarna werd er, in een of meerdere sessies samen met Wout Tieges, een eenheid van gesmeed. Ik kan me niet meer herinneren of we het lang over de vertaling van de titel hebben gehad, maar in het Nederlands is het meervoud van het eerste woord enkelvoud geworden: Kopgeboorte of De Duitsers sterven uit. Grass’ Kopfgeburten zijn de twee hoofdpersonen van het boek, een echtpaar op reis door Azië, en omdat zo’n woord bij Grass een ander woord is voor ‘fictie’, is Kopgeboorte, enkelvoud, ook goed. Zo leg ik het nu uit.

Het boek verscheen, zie ik ergens gedrukt staan, in augustus 1980. Ik heb vast nog ergens recensies bewaard, maar geen zin om te gaan zoeken. In delpher.nl vind ik een recensie van Hans Ester in Trouw. De kop ervan, ‘Met Grass jammerend de jaren tachtig binnen’, doet het ergste vrezen, en misschien voelden de kersverse vertalers dat in 1980 ook, maar het bleek een welwillende recensie, die op het eind verwijst naar de humor bij Grass, een aspect van zijn werk dat wel eens vergeten wordt. Een andere recensie doe ik uit mijn hoofd. Gerrit Bussink vond het in De Groene Amsterdammer allemaal maar niks, en dat had, geloof ik, te maken met het feit dat je in die tijd als linkse rakker een rechtse sociaaldemocraat als Grass moest wantrouwen. Bussink voorspelde dat het boek binnen de kortste keren bij De Slegte zou belanden. Maar dat gebeurde niet: er kwam een tweede druk, in november 1980. En dat was toch een prettige bijkomstigheid voor een vertaaldebuut.

Was het een goede vertaling? Laat ik voor mezelf spreken: in 1990 vertaalde ik, nu alleen, Grass’ essaybundel over de Duitse eenwording: Lastenausgleich. Wider das dumpfe Einheitsgebot. Hoe boek bevatte ook een van de hoofdstukken uit Kopfgeburten, en daarom herzag ik dat ene hoofdstuk, dat toevallig een van de door mij vertaalde was. Er moest wel het een en ander op de schop (de wereld was tien jaar verder en de vertaler ook), maar heel beroerd was het toch niet – meen ik me te herinneren. Het eindproduct van die vertaling heette: Schuldenlast. Over de Duitse eenheid. Dat boek kende geen tweede druk. Helaas.