Voor wie het precies wil weten (soort van)

De vraag is: wat is de titel van dit boek? Ja, ik weet het, het is gezet in de Fraktur-letter, ook wel ‘Gotisch’, ‘Gothisch’ en – echt waar, laatst gehoord – ‘Cyrillisch’ genoemd, allemaal onleesbaar, en ja, ik weet ook dat de titel van een boek op de titelpagina staat en niet voorop, maar in dit geval is de voorkant gelijk aan de titelpagina. Daar staat alleen nog een uitgever vermeld, en wel Georg Wigand’s Verlag in Leipzig. Dat was de uitgever in de negentiende eeuw, want het gaat om een reprint uit 1983 door uitgeverij Hinstorff Verlag in Rostock, toen in de DDR. Het oorspronkelijke jaar van verschijnen wordt niet vermeld, maar het was 1858, want toen verscheen de eerste druk van dit boek.

Maar hoe weet ik dat, terwijl ik toch de titel van dit boek niet ken? Met de naam van de auteur, Klaus Groth, kom je een heel eind. Deze negentiende-eeuwse (1819-1899) auteur uit Heide aan de noordwestelijke kust van Sleeswijk-Holstein, was, zeggen de handboeken, met zijn land- en leeftijdgenoot Fritz Reuter (1810-1874) de grondlegger van de moderne Nederduitse literatuur. Dat is, om het algemeen te houden, een taalvariant die in Noord-Duitsland en aangrenzende gebieden wordt gesproken. Groth en Reuter (die van de andere kant van dit taalgebied afkomstig was, uit Mecklenburg) waren in de negentiende eeuw ook in Nederland bekend. Groth correspondeerde nog met Johannes Kneppelhout en iets Nederlands van Reuter is zelfs een paar jaar geleden (in 2018) nog eens heruitgegeven (maar ik weet niet met welke motivatie); de laatste keren daarvoor was, ik neem aan in het kader van het propageren van de grootgermaanse gedachte, tijdens de Duitse bezetting.

Als ik nu verder zoek waar ik deze laatste gegevens vond, in de overkoepelende Nederlandse bibliotheekcatalogus Picarta, en ik de zoektermen ‘Klaus’ en ‘Groth’ en ‘Kinderreime’ combineer, krijg ik als resultaat twee Duitse uitgaven, een uit de DDR uit 1970 en een Bondrepublikeinse uit 1950. De eerstgenoemde heet Voer de Goern, en de andere För de Gören, wellicht om hem begrijpelijker te maken voor ‘gewone’ Duitse lezers. Eigenlijk bevestigen deze twee titels mijn aanvankelijke lezing, want het woord ‘Gör’ kende ik als aanduiding voor een (vrouwelijke) snotaap, een vervelend kind, en ‘För’ klinkt niet onlogisch als regionale variant van ‘Für’. Een boek met versjes voor de kinderen dus.

Ik had het hierbij kunnen laten. Maar wat doet een mens wanneer hij informatie zoekt: hij kijkt op Wikipedia. En daar staat in het Duitse lemma over Klaus Groth onder ‘Einzelwerke’: ‘Vær de Gærn’. Wat nu? Waar haalt Wikipedia haar kennis vandaan? Dit lemma lijkt toch heel solide, met veel degelijke bronnen. Zoals het befaamde Projekt Gutenberg. Daar heet het boek van Groth Voer de Goern. Dan naar de website van de Klaus-Groth-Gesellschaft, waar één verwijzing naar het boek voorkomt, dat hier Vör de Görn heet. Gelukkig is er ook, denk je dan, een ‘Klaus-Groth-Bibliographie’ die wordt onderhouden aan de Christian-Albrechts-Universität in Kiel. Maar in die bibliografie komen alle genoemde en nog veel meer varianten van de titel voor, maar ik vond geen verklaring hiervoor. De eerste druk, dat dan weer wel, heet hier ‘Vær de Gærn’. Die titel moet hier natuurlijk eigenlijk cursief staan, maar dan hebben we een probleem, want dat ziet er zo uit: Vær de Gærn.

Maar stel nu dat je boekhandelaar bent en je wilt dat boek uit 1983 verkopen in je online-winkel, wat doe je dan? Gewoon opschrijven wat je leest, dacht de enige Nederlandse verkoper die het boek (al is het een andere reprint met hetzelfde probleem) op Boekwinkeltjes aanbiedt, en hij maakte er Boer de Goern van en vraagt € 6 voor het boek. Ook bij gemakkelijker leesbare titels in Fraktur gaat het niet altijd goed op Boekwinkeltjes, vooral bij letters waar je soms even wat beter moet kijken, maar waar je met enig gezond verstand wel uit moet komen. Dat lukte niet bij het boek Zwingli und Calvin van, leest de boekhandelaar, Auguft Pang, bij uitgeverij Delhagen & Klafing verschenen in 1913 in de reeks ‘Monographien zur Weltgefchichte’. 

Wat doen zijn Duitse collega’s het op ZVAB.com met de DDR-uitgave uit 1983 van Klaus Groth? Het boek wordt daar dertien keer aangeboden, tussen de vijf en de twintig euro, zeven antiquariaten kiezen voor Voer de Goern, drie voor Vaer de Gaern, een leest Fuer die Goern, een handelaar, uit het Nederduitse gebied nog wel, laat de titel voor het gemak weg, en een van zijn collega’s, hij zit in Aken, geeft beide mogelijkheden: Voer de Goern (Vaer de Gaern). Extra werk was dat, en daarom is dit het duurste exemplaar.

Ik zal het niet bestellen, want ik heb er al een.