Utrechtse voetnoten [2001]

Toen Gregor Laschen op zekere ochtend in het jaar 1972 ontwaakte, was hij in Utrecht. Wat zocht hij daar? We hebben het hem vermoedelijk nooit gevraagd. Hij zocht een baan waarschijnlijk, een beetje op afstand van het Duitse academische leven, want de wetenschap met voetnoten, artikelen en congressen was nooit echt iets voor Gregor.

Gregor Laschen (foto Ingo Wilhem uit het boek in de bronvermelding)

Hoewel wij, jonge studenten van de jaargang 1971, indertijd onder de indruk waren van de jonge man en zijn zo helder geformuleerde en bovendien zo dunne dissertatie. Want Gregor was, toen hij naar Utrecht kwam, weliswaar tien jaar ouder dan wij studenten, maar nog steeds jong: twintig jaar jonger dan de studenten van toen nu zijn.

Wist Gregor eigenlijk, kun je je nu afvragen, hoe de studie germanistiek er in Nederland uitzag? Ik wist het ook niet toen ik in de herfst van 1971 vanuit het zuiden van het land naar Utrecht verhuisde. Ik wist alleen, zoals de meeste van mijn medestudenten, dat ik leraar Duits wilde worden – of, beter gezegd: zou worden. (Er waren overigens in 1971 maar ongeveer 12 nieuwe studenten Duits.) Aan wetenschap dacht niemand. De docenten van toen wekten niet de indruk dat ze wetenschap bedreven, gepromoveerd waren er maar een paar, en als ze aan wetenschap deden, dan was dat eerder hobbymatig: af en toe een recensie, nu en dan een artikeltje. Er was ook een hoogleraar literatuur, maar over hem zwijgen we.

Prozadebuut van Gregor Laschen uit 1967.

Zoiets als een professor was Gregor nooit, hij had het waarschijnlijk ook nooit kunnen worden, om de eenvoudige reden dat Gregor nooit zoiets als een professorale wetenschapper was. Laten we de voetnoot eens als criterium nemen. Ik ken niet alle publicaties van Gregor, maar ik denk niet dat er na de ca. 400 voetnoten van het proefschrift nog veel meer zijn bijgekomen. Ik heb overigens geen enkele herinnering aan een docent die ons leerde hoe je voetnoten maakte. Wat leerden ze ons dan wel? Gotisch, ook Middelhoogduits, vakken die bijvoorbeeld ‘Historische Lautlehre’ heetten of ‘generatieve grammatica’. En veel vertaaloefeningen Nederlands-Duits en een hoop grammatica, we moesten immers allemaal leraar Duits worden. Maar gelukkig begonnen al in de loop van het eerste studiejaar de literatuurcollega’s. Gregors toekomstige collega Peter Wessels begon met de negentiende eeuw en liet ons kennismaken met Georg Büchner en Theodor Fontane.

Onze mooiste onderneming was ongetwijfeld onze bloemlezing Ein Stück Brachland, eine Schrift herum in 1976. We schreven tientallen schrijvers uit de Bondsrepubliek, de ddr, Oostenrijk en Zwitserland aan met het verzoek, ons ongepubliceerde teksten te sturen – en de meesten deden het ook nog, want ze kenden Gregor op de een of andere manier. We fabriceerden een gestencild boek van 300 pagina’s, oplage 500, en binnen de kortste keren waren ze op, we maakten een tweede druk met nieuwe teksten en nieuwe auteurs, en ook die 500 exemplaren waren snel weg. De reacties van de deelnemende auteurs vervulden ons met trots, en we hadden onze eerste echte publicatie: het begin van een paar carrières. (Een kleine voetnoot: het archief van deze uitgave bevindt zich in het Deutsches Literaturarchiv in Marbach.)

Het mooie leven duurde een paar jaar. De bende van Gregor werd steeds kleiner, want studenten zijn – om welke reden dan ook – op een gegeven moment geen studenten meer. Bovendien kwamen er steeds minder nieuwe studenten, en ook Gregor werd ouder, en op een gegeven moment was hij niet meer de jonge Gregor.

(Deze tekst werd oorspronkelijk in het Duits gepubliceerd als Jan Gielkens, ‘Utrechter Fußnoten’, in [Hans] Thill, [Stefan] Wieczorek, [Ingo] Wilhelm (red.), Im Fremdwort zuhaus. Eine Anthologie für Gregor Laschen zum 60. Geburtstag. Heidelberg: Verlag Das Wunderhorn, 2001, p. 93-95. Tijdens het vertalen heb ik de vijftien jaar oude tekst hier en daar licht aangepast, zonder de inhoud – naar mijn idee – geweld aan te doen. Ook heb ik illustraties toegevoegd. Gregor Laschen werd op 8 mei 2016 75 jaar oud.)