Citeren (2)

‘Als verhalen het pompende hart van de biografie zijn, dan is het citaat het levensbloed.’ Dat is een mooie uitspraak van Hans Renders en Nigel Hamilton in hun zeer nuttige handboek Het ABC van de Biografie uit 2018. U moet dat citaat zoeken onder de Q van Quote, overigens, want de C was al bezet door Compositie. Renders en Hamilton vertellen waar het begon, dat citeren als levensbloed voor de biografie, bij James Boswell namelijk, en ze waarschuwen ook, onder andere, voor de gevaren van het citaat, dat namelijk niet per definitie de waarheid spreekt. Wat Renders en Hamilton niet doen, maar ze hebben dan ook geen citeerhandboek geschreven, is schrijven over de praktische kant van het citeren. Je kunt er namelijk wel heel nobel over nadenken en redeneren, maar je moet het ook in de praktijk brengen.

Moeilijk is het eigenlijk niet, dat citeren. Lees de instructies op een website voor studenten als Scribbr.nl maar. Daar staat simpelweg: ‘Een citaat is het letterlijk kopiëren van andermans woorden.’ En als je dat gedaan hebt, dat letterlijk kopiëren, is dit belangrijk: ‘Alle directe citaten (en geparafraseerde ideeën) dienen een verwijzing naar de oorspronkelijke bron te bevatten. Als je de bron van citaten niet vermeldt, loop je het risico plagiaat te plegen, wat ernstige gevolgen kan hebben.’ Over dat verband tussen citeren en plagiaat heb ik het in een vorig stuk gehad naar aanleiding van een advies Correct citeren van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, dat vooral gaat over goede bronvermeldingen en eigenlijk niet over ‘correct’ citeren. Dan is punt 3 van de Scribbr-instructie nuttiger: ‘Je kunt een citaat gebruiken om bewijsmateriaal te leveren of een argument te ondersteunen’. Dat doe je zo, volgens Scribbr: ‘Zorg er […] dan voor dat een citaat goed ingeleid wordt en dat je een citaat niet uit zijn verband rukt door bijvoorbeeld een klein gedeelte te citeren wat jouw onderzoek ondersteunt, terwijl de rest van de bron je onderzoek tegenspreekt.’ Erg nuttig is ook dit: ‘Je kunt een citaat ook inkorten, bijvoorbeeld door een overbodig of irrelevant deel van een citaat te vervangen door het beletselteken (…). Als je een citaat verkort, let dan op dat je het niet uit de context haalt. Gebruik geen ingekort citaat van een bron die voor de rest in tegenspraak is of niet overeenkomt met wat je duidelijk wil maken.’

Dat lijkt allemaal vanzelfsprekend en logisch en een kind kan de was doen. Maar in de praktijk valt dat bitter tegen. Wie wel eens wetenschappelijke publicaties heeft geredigeerd weet dat onverschilligheid over de herkomst van citaten en correctie bronvermeldingen eerder de regel zijn dan uitzondering. In de loop van de tijd heb ik regelmatig gewezen op geknoei op dat gebied. Ik geef hieronder een lijst van artikelen en blogs waarin het citeren aan de orde komt. Vaak, veel te vaak, verkeren citeerders en zelfs bezorgers van brieven en andere documenten dat ze moeten redigeren, spelling moderniseren en interpunctie aanpassen om teksten ‘leesbaar’ te maken, terwijl die leesbaarheid zelden in het geding is bij auteurs van pakweg de hele twintigste eeuw. Maar de genoemde artikelen gaan niet alleen over het netjes overschrijven van andermans teksten, maar ook over de bronvermeldingen die daar onlosmakelijk bij horen.

Over slordig citeren, beroerde bronvermeldingen en ander onrecht in een onlangs verschenen biografie gaat het in Citeren (3). Over een klein maar belangrijk onderdeel van die biografie schreef ik al eerder.

https://jangielkens.blogspot.com/2021/03/citeren-1-ik-bladerde-orienterend-in.html

https://jangielkens.blogspot.com/2017/10/veelvuldigekaters-2010-in-zijn.html

https://jangielkens.blogspot.com/2017/03/het-staat-er-echt.html

https://jangielkens.blogspot.com/2017/05/danheb-ik-zelfs-deze-woorden-niet.html

https://jangielkens.blogspot.com/2017/03/hillering-lotgebrand.html

https://jangielkens.blogspot.com/2016/05/anders-4-inmijn-artikel-het-staat-er.html

https://jangielkens.blogspot.com/2016/03/marx-met-tienduizendfouten-karl-und.html